Ons persoonlijk leven én ons leven binnen de samenleving worden, vaak stilzwijgend en zonder dat ze expliciet worden benoemd, geregeld door waarden. Het gaat hier niet om conventies of gewoonten of afspraken, nee, het gaat mij om datgene dat ieder van ons individueel en gezamenlijk beschouwt als richtsnoer en zingeving in de vormgeving van het individuele leven én van de samenleving als geheel. Wezenlijke, kern- of sleutelwaar-den zijn in dit verband bijv. vrijheid, eerlijkheid, democratie, waarheid. Zij zijn als het ware bovenpersoonlijk, d.w.z. dat zij boven de doelstellingen van elk individu en elke groepering staan, omdat zij randvoorwaardelijk zijn aan het welzijn van individu en samenleving. Met een chique woord zou je kernwaarden daarom ook existentieel kunnen noemen.
Nu is het zo, dat alles wat wij zonder aandacht, gedachteloos gebruiken wordt tot een vanzelfsprekendheid. Dat kan ook gebeuren met waarden: van de waarden waarvan wij gebruik maken, gaan kennis over de herkomst ervan, de reden van hun belang én het bewustzijn over de prijs die ooit werd betaald om ze te realiseren, verloren. Er groeien generaties op die bijv. niet meer weten welke grote offers er zijn gebracht om een waarde als ‘vrijheid’ te realiseren. Kijk maar eens naar de duizenden kruizen op de graven van vaak zeer jonge vrouwen en mannen op de oorlogskerkhoven overal ter wereld om jezelf een concreet beeld te vormen van deze offers, van de prijs die voor onze vrijheid werd betaald. Waarden en zeker de kernwaarden vragen daarom om onderhoud. Dit gebeurt wanneer eenieder haar/zijn kernwaarden met een zekere regelmaat aan een grondig innerlijk onderzoek onderwerpt, waarbij de mogelijkheid om daarbij door een goede vriend of vriendin erop bevraagd te worden, helpt om het onderzoek met een zekere mate van objectiviteit zich te laten voltrekken.
Ook kernwaarden die in de samenleving als geheel gebruikt worden, vragen onderhoud, bijv, door ze op scholen en in uiteenlopende maatschappelijke fora onderzoekend met elkaar te bespreken en ze zo steeds weer opnieuw en bewust als pijlers voor de samen-leving in beeld te houden en waar nodig aan te scherpen of anderszins te wijzigen.
Vindt er niet regelmatig onderhoud plaats van de kernwaarden, dan raakt hun betekenis op z’n best buiten de bewuste beleving, ze worden vanzelfsprekend, en in het slechtste geval worden ze gekaapt door personen of instanties die die kernwaarden inlijven door ze een nieuwe betekenis te geven die past binnen hetgeen de betreffende personen of instanties aan doelstellingen hebben.
In de huidige situatie rond de coronacrisis doet zich iets dergelijks voor.
Onze minister-president is de politiek leider van één van de grotere politieke partijen in Nederland, nl. de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie oftewel de VVD. In haar partij-naam prijken bij de VVD twee kernwaarden, t.w. ‘vrijheid’ en ‘democratie’. Nu wil het geval dat onder de leiding van deze premier én prominent VVD-er deze kernwaarden worden ontmanteld en binnen het bereik gebracht van de belangen die de VVD wil vertegenwoor-digen, nl. opkomen voor de belangen van de ‘gegoede burger’, de burger die twee tot twee-en-een half keer modaal per maand verdient. Met de coronacrisis als aanleiding en de gecreëerde angst om ziek te worden als breekijzer wordt door het willen doorvoeren van de zg. spoed- of coronawet een aantal van onze grondrechten teniet gedaan – d.w.z. dat in het na-coronatijdperk ‘vrijheid’ een andere betekenis krijgt – en wordt de democratie uitgehold, doordat onze volksvertegenwoordigers buiten spel worden gezet: zij mogen slechts goedkeuren wat de regering heeft besloten.
Voor alle duidelijkheid: ik ben niet tegen het hebben van belangen of tegen het behartigen van belangen: die zijn er gewoon binnen een vrije en open samenleving als de onze en hebben daar binnen hun plaats. Wat ik signaleer is, dat waarden die bovenpersoonlijk zijn én die ook boven de waarden van groepen staan, ingelijfd worden door een groep en ten dienste worden gebracht van de belangen van deze groep en zo van betekenis verande-ren: de kernwaarden worden instrumenteel gebruikt. De groep die de betreffende waarde heeft ingelijfd wil het doen voorkomen alsof wij het nog steeds hebben over onze geza-menlijke, gedeelde kernwaarden van bijv. vrijheid en democratie, alsof aan de betekenis van deze waarden niets is veranderd !
Ook de drie andere hoofdrolspelers in het coronaverhaal – de ministers Grapperhaus, De Jonge en Ollengren – maken zich schuldig aan hetzelfde: instrumenteel maken van kernwaarden die existentieel bedoeld zijn.
Blikken wij terug, dan kunnen wij constateren, dat een dergelijke beweging – het tot instrument voor eigen gewin maken wat die rol niet behoort te hebben – al langer gaande is. Vlak nadat in september 2001 twee vliegtuigen in New York de Twin Towers waren binnen gevlogen, begon de zg. War on Terror. Toen was het niet de angst voor het verlies van gezondheid, maar de angst voor de eigen veiligheid, waardoor het voor velen gerecht-vaardigd leek om in ruil daarvoor stukken vrijheid en privacy op te geven.
Het is dus de hoogste tijd om weer wakker te worden en om de waarden die ons écht dierbaar zijn, ook voortdurend met elkaar in het bewustzijn te houden als existentiële, voor ons persoonlijk en gezamenlijk leven randvoorwaardelijke, bovenpersoonlijke waarden.
In zijn gedicht ‘De zeer oude zingt’ uit 1953 stelt Lucebert: “Alles van waarde is weerloos”. Dat is zo, totdat wij ons hiervan bewust worden en energiek en in volle ernst de verdedi-ging ter hand nemen van wat in zijn weerloosheid wél het fundament vormt van ons individueel en gezamenlijke leven.
Een bijzonder voorbeeld van aandacht geven aan en opkomen voor een existentiële waarde als ‘onvoorwaardelijke liefde’ is ons ruim tweeduizend jaar geleden gegeven door Jezus Christus. En zie wat er nadien is gebeurd: de machten van de wereld die toen recht spraken over Hem en Hem tot de dood hebben veroordeeld, zijn in de loop van de geschiedenis geworden tot slechts figuranten in zijn verhaal, niet andersom !
Des te onbegrijpelijker dat de twee prominente CDA-ministers Grapperhaus en De Jonge, die hun inspiratie toch zouden moeten betrekken uit het leven en de leer van de persoon naar wie hun partij is genoemd, toch weer terug grijpen op het dogmatisme van de wet, op de denk- en handelwijze van de Farizeeën en Schriftgeleerden van toen.
Laten wij samen echter gestaag voortgaan op de veelbelovende weg van de liefde die ons is gewezen !
Rolf H. van Velthoven
Groningen
